(Anna Kamińska)
Można zachwycać szeroką skalą głosu, można zadziwiać scatowymi solówkami, można być mistrzem timingu i frazowania, można mieć nienaganną intonację, ale można też chwycić słuchacza za serce i nie puszczać go aż do wybrzmienia ostatniej nuty w utworze. Taki dar i taką magię w głosie miała Billie Holiday. W swoich interpretacjach uderzała w punkt, dokładnie tam, gdzie trzeba, a barwa jej głosu chwilami potrafiła graniczyć z jękliwością[1]. Śpiewając przekazywała słuchaczowi historię, nie zostawała na powierzchni, tylko zawsze trafiała w sedno. W piosenkach opowiadała swoje własne przeżycia. Napisała wiele poruszających, intymnych tekstów, m.in.: „Don’t Explain” – podejrzewając męża o romans, „God bless the Child” – po kłótni z matką, „Fine and Mellow” – nawiązujący do tego, jak mężczyźni źle traktują kobiety.
Billie Holiday przyszła na świat jako Eleonora Fagan, dopiero później nazwisko przejęła po swoim biologicznym ojcu, a imię od ulubionej gwiazdy filmowej – Billie Dove. Urodziła się 7 kwietnia 1915 roku w Baltimore (choć niektóre źródła podają Filadelfię) jako nieślubna córka młodocianych Sadie Fagan, pochodzącej z baltimorskich nizin społecznych, oraz Clarence’a Holiday, muzyka, który przez pewien czas występował nawet z orkiestrą Fletchera Hendersona.
Billie to „jedna z najbardziej dramatycznych postaci historii jazzu”[2]. W swoim krótkim życiu (zaledwie 44 lata) doświadczyła niewyobrażalnie wiele dramatów. Już w najmłodszych latach musiała zmierzyć się z odejściem ojca, życiem w biedzie, molestowaniem, pobiciem, prostytucją, a nawet gwałtem. Jej trudne dzieciństwo przełożyło się na nałogi towarzyszące dorosłości: papierosy, alkohol, narkotyki oraz pociąg do dominujących mężczyzn. Przygodę ze śpiewem zaczęła właściwie przypadkiem. Znalazła pracę jako wokalistka w brooklyńskich lokalach, co było wspaniałą alternatywą dla dotychczasowych aktywności, takich jak sprzątanie domów bogatych białych ludzi czy prostytucja. To właśnie w jednym z klubów w 1933 roku zobaczył ją i usłyszał odkrywca talentów, miłośnik jazzu John Hammond. Jeszcze w tym samym roku zaaranżował jej pierwsze nagrania dla wytwórni Columbia, w towarzystwie zespołu Benny’ego Goodmana. Jej kariera zaczęła się rozwijać. Poznała saksofonistę Lestera Younga. Muzyków połączyła wielka wieloletnia przyjaźń, dopasowanie tak duchowe, jak i muzyczne. To właśnie saksofonista nadał Holiday pseudonim „Lady Day”, natomiast dla niej Lester zawsze był „najlepszym – „Pres” – w kraju, w którym nigdy nie liczyli się książęta i hrabiowie, tylko prezydent”.[3]
Początek kariery oraz muzycznego rozwoju wokalistki przypada na okres złotej ery swingu, nazywanej również dekadą big-bandów, w której nastąpiło powiększenie składów zespołów nawet do szesnastu muzyków. Koniecznością stało się „dobre opanowanie intonacji, brzmienia, szybkości i sprawności gry”[4]. Poszerzony został aspekt harmoniczny, ważnym elementem stał się rytm synkopowy, wprowadzono walking – stały, 4-miarowy puls realizowany przez kontrabas. „Cztery miary w takcie grały z resztą wszystkie instrumenty sekcji rytmicznej (…) Big-bandy osiągnęły przez to „swing feel”, płynniejszy, swingujący rytm”.[5] Billie występowała m.in. z orkiestrą Goodmana, Lunceforda, Basiego. Od 1938 śpiewała również z białym big-bandem klarnecisty Artiego Shawa. Niestety, ich wspólna przygoda nie trwała długo przez wzgląd na wielokrotne incydenty na tle rasowym. W niektórych miejscach Lady Day musiała korzystać z windy towarowej, zdarzało się również, że nie mogła jeść w restauracji wspólnie z muzykami. W filmie „Fenomen Billie Holiday” przedstawiona zostaje relacja, według której wokalistka miała białoskórą dublerkę stojącą na scenie i udającą, że śpiewa, podczas gdy faktycznie piosenkę wykonywała Billie zza sceny. Po odejściu z big-bandu Artiego Shawa Holiday otrzymała angaż w Cafe Society, gdzie rozpoczęła współpracę z zespołem Frankiego Newtona. Miała również swoje epizody filmowe. Jeden z Dukem Ellingtonem – zaśpiewała i zagrała w 15-minutowym filmie „Symphony in Black”, drugi z Luisem Armstrongiem – wspólnie wystąpili w filmie pt.: „New Orleans”. W 1944 roku po raz pierwszy zwyciężyła w ankietach pism „Metronome” i „Esquire” (wyprzedzając Ellę Fitzgerald), dzięki czemu wzięła udział w koncercie „All Stars” w Carnegie Hall. Dziesięć lat później wybrała się w bardzo udaną trasę po Europie. Podczas swojej kariery współpracowała z tak wybitnymi akompaniatorami, jak m.in. Art Tatum czy Bobby Tucker. Z biegiem lat jej umiejętności wokalne wzrastały, bawiła się timem, synkopacją, z czasem „barwa jej głosu ściemniała, a skala przesunęła się w dół”[6]. Charakterystyczna dla jej stylu stała się powściągliwość, przeciąganie wartości rytmicznych, wręcz deklamacyjny charakter przekazu, wysuwający treść na sam przód.
Billie Holiday wiodła barwne, ale tragiczne życie. Wdawała się w liczne romanse. Wiązała się głównie z mężczyznami, którzy frustracje wyładowywali za pomocą pięści. Przełom lat 1948/1949 spędziła w więzieniu za posiadanie narkotyków. Mniej więcej od tego czasu była pod stałą obserwacją agentów FBI. W czerwcu 1959r. została umieszczona w szpitalu, przez wzgląd na pogarszający się stan zdrowia. Tam po raz ostatni została aresztowana za „tajemniczy proszek”[7] znaleziony na prześcieradle. Zmarła 17 lipca 1959 roku.
[1] Schmidt A., Historia Jazzu, wydawnictwo Polihymnia, Lublin 2009, s. 337.
[2] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu. 100 wykładów, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 183.
[3] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu. 100 wykładów, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 184.
[4] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 142.
[5] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 142.
[6] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu. 100 wykładów, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 184.
[7] Niedziela-Meira J., Historia Jazzu. 100 wykładów, wydawnictwo InfoMax, Katowice 2014, s. 186.